Конспект по истории Беларуси

БЕЛАРУСЬ У СКЛАДЗЕ РАСИЙСКАЙ ИМПЕРЫИ ( кан. ХVIII — пач. XIX ст.)
1.    Администрацыйна - гаспадарчыя пераутварэнни царскага  урада  на  землях
Беларуси.
2.    Беларусь у вайне 1812 г.
3.    Эканомика Беларуси у кан. ХVIII — пач. XIX ст.

1.    У  вынику  3  падзела  Р.  П.  да  Расии  адышли  беларуския  земли  з
насельництвам звыш  3  млн.  чалавек.  На  гэтыя  земли  было  распаусюджана
администр.-тэрытар.   дзяленне   аналагичнае   расийскаму.   Спачатку    3-х
ступенчатае: губерня, правинцыя, уезд. Затым 2-х: губерня,  уезд.  Тэрыторыя
Беларуси  увашла  у  склад  губерняу:  Виленская,  Вицебская,   Магилеуская,
Минская, Гродзенская; пры гэтым у склад Вицебскай увашли таксама уезды  з  3
руск. и латышск. паселишчами, а у Виленскую и Гродзенскую уезды з 3  польск.
и литоуск. паселишчами.
      Вицебская и Магилеуская губерни  были  аб`яднаны  у  Беларускае  вицэ-
губернатарства, а Виленская, Гродзенская  и  Минская  —  у  Литоускае  вицэ-
губернатарства. Выканаучая  улада  перадавалася  губернатарм,  у  губернских
гарадах губернския прауленни, казенныя палаты и инш. установы.  Насельництва
Белар. на працягу месяца пасля выдання загаду урада  аб  уключэнни  у  склад
Расии прыводзилися да прысяги. Асобы,  якия  адмовилися  павинны  были  у  3
месячны срок выехаць за мяжу.  Им  дазвалялася  распрадаць  нерухомасць.  Па
заканчэнни тэрмину  непраданая  нерухомасць  перадавалася  у  казну.  Шляхце
прысягаушай уладзе надавалися тыя ж правы, што и расийскаму дваранству.  Але
руск.  урад  знишчыу  иснуючую  тут  бескантрольную  уладу  и  самастойнасць
магнатау,  скасавау  и  права   мець   уласныя   войски,   межы,   абмежавау
самастойнасць шляхты. У мэтах умацавання сваей сац.  апоры  у  зах.  землях,
царски урад шырока раздавау тут земли з сялянами  руск.  памешчыкам,  буйным
ваен. чынам и дзярж. саноуникам. Найбольш  буйныя  уладанни  были  даны  кн.
Пацемкину, графу  Румянцеву-Задунайскаму.  Усяго  за  1772  —  1801  гг.  на
Беларуси было разданарус. памешч. больш 200  тыс.  рэвизких  душ  (мужчыны).
Была таксама захавана арэнда казеннай маемасци. У пач. 19 ст. амаль усе  яны
были у арэндзе у духавенства и чыноуникау. Па жалаванай грамаце Кацярыне  II
у  1774  г.  была  утворана  беларуская  катал.  иепархия.   Устанауливалася
свабодная каталицкая веравызнанне, захоувалися земельн. уладанни  каталицких
касцелау и манастыроу. На беларуския  гарады  было  распаусюджана  палажэнне
"Жалаванай граматы гарадам" 1785 г. У их ликвидавалася юрысдыкцыя свецких  и
духоуных феадалау у адносинах да иснаваушых на их  землях  гараджан.  Многия
прыватныя  гарады  и  мястэчки  были   выкуплены   урадам.   Для   киравання
гаспадарчым жыццем гарадоу  з  прадстауникоу  гарацких  саслоуяу  выбиралася
Дума. Купецтва мела права на гильдэйскую арганизацыю.  Па  сутнасци  грамата
даная гарадам служыла интарэсам развиваушайся  буржуазии.  Становищча  сялян
амаль не змянилася. Прауда, у  вынику  перавода  секвестраваных  маенткау  у
разрад дзяржауных пражываючыя у их  сяляне  пазбаулялися  ад  бескантрольных
самауласникау. Разам з тым некаторыи катэгорыи  сялян  якия  раней  личылися
свободными были ператвораны у  прыгонных.  На  Беларуси  была  распаусюджана
рас. падатковая систэма. Усе падаткаабкладаемае  насельництва  павинна  было
плациць падушны падатак (раней падымны), земски збор. Купецтва  плацила  1/4
частку % ад абвешчанага капиталу. У першыя гады уключэння Бел. у склад  Рас.
Имп. урад аблегчыу насельництву выплату дзярж падаткау. Так  у  снежни  1772
г. насельництва усх. Бел. на паугода было пазбаулена ад падаткау,  ажыццяул.
гэта з палит. меркаванняу и дзярж. неабходнасци. У красавику 1793 г. на  два
гады вызваляецца ад падаткаабкладання цэнтр. Белар. З 1797 г. на працягу  10
гадоу усе губернии Бел. плацили падатак у 2 разы меньш, чым  рус.  губурнии.
Асобныя  загады  адносилися  да  становишча  яур.  насельн.   Яурэям,   якия
займалися  гандлям  дазволили  записвацца  у  купецтва.  Загадам   1794   г.
устанауливалася рыса аседласци у межах бел. и укр. губерн.
      Асноун. закон. кодэксам для Беларуси  працяглы  час  заставауся  Трэци
Статут ВКЛ. Але у губерниях па расийск.  узору  были  утвораны  2  палаты  у
судах: грамацк. и  крыминальнага  права,  а  таксама  Верхния  суды.  Ацэнки
уключэння  Бел.  у  склад  Расии  сення  носяць   дэяметрычны   супрацьлеглы
характар. Традыцыйны гимт. погляд на гэтыя падзеи, што  у  вынику  уключэння
Бел. у склад Расии была перарвана  прымусовая  паланизацыя  и  акаталичванне
беларусау, супрацьлеглы  — што паланизацыя не тольки не зменьшылася,  але  и
узмацнилася.  Пазбауленне  ад  рэлигийнага  прыгнету  вельми  спрэчнае.  Але
разглядаючы  першыя  пераутварэнни  расю  уладуможна   вызначыць   некаторыя
станоучыя моманты:
 . быу пакладзены канец феадальнай анархии,  якая  была  перашкодай  эканам.
   развиццю;
 . уключэнню Беларуси у агульнарас.  систэму  гаспадарання,  агульнарасийски
   рынак, што спрыяла аздарауленню эканомики;
 . адбылося рэлигийнае з`яднанне усх. слав. народау
         Першапачаткова    Бел.    урад    характарызавауся    асцярожнасцю,
памяркоунасцю,  але  у  далейшым  прадпрымалися  кроки  якия   раз`ядноували
грамацтва. Край раскалоуся на 2 частки.  Расия  не  уличвала,  што  Беларусь
перажыла свой асабисты этап культурнага и эканамичнага развицця,  што  разам
з польскими тэндэнцыями были и польска-литоуския настрои, што  бел.  край  и
бел. народ у пач. 19 ст. прадстауляу сябе не часткай  якога-небудзь  народа,
а аутаномнай, даволи интыграванай адзинкай.

2.    У вынику  рэвалюцыи  канца  18  ст.  у  Фр.  прышла  да  улады  буйная
буржуазия. Яе узначалиу Напалеон. У  1804  г.  абвясциушы  сябе  Императарам
Францыи,   у   интарэсах   французкай   буржуазии   ен    веу    захопницкия
войны,парабациу народы и шматликия гасударствы.
      Прайшло усяго 18 год рускага гаспадарання на Беларуси, таму  сувязь  з
Расияй была даволи слабай, у вярхоуных  слаях  грамацтва  яшчэ  были  моцныя
настрои настальгии па страчанай вольницы, а прагрэсиуная  думка  не  прымала
метады знишчэння польскай дзяржаунасци.  Асноуная  масса  насельництва  была
абыякавай да марау и идэй  пануючага  класу.  Дамагаючыся  поунай  падтрымки
польскага грамацтва Напалеон абяцау адрадзиць Р. П. у межах 1772 г.
      У ноч на 24 чэрвеня 1812 года 600 тыс. армия Напалеона  перайшла  межы
Расии. У яки ужо раз Беларусь стала тэатрам ваен.  дзеянняу.  Кали  Напалеон
веу падрыхтоукуда вайны, ен  планавау  раптоуным  нападам  разбиць  асноуныя
силы Расии у раене Гродна захаваушы сваю ударную силу, спыницца у  Минску  и
Смаленску, правясци зиму у Литве и  перанесци  кампанию  на  13  г.  Супраць
войск Напалеона Расия у пач. вайны выставила каля 185  тыс.  салдат.  Руския
войски складалися з трох армий:
 . першая пад камандваннем Барклая де Толи;
 . другая — Баграциена;
 . трэцяя — генерала Тарнасава.
Рус.  войски  ухиляючыся  ад   рашучых   дзеянняу   адступала.   Адступленне
суправаджалася жорсткими схватками з пратиуникам. За  190  крывавых  дзен  и
начэй вайны 1812 г. адбылося 80 буйных баеу з французами,  амаль  палова  на
тэр. Беларуси. У самым пачатку вайны чэрвени — липени  найбольш  буйныя  баи
были пад Мирам,  навагрудкам,  Карэличами.  Рухаючыся  у  глыб  Расии  армия
Напалеона, на працягу липеня заваявала амаль усю тэрыторыю Расии  Жадючы  за
кошт захопл. тэрыторыи пашырыць базу снабжэння  сваей  армии  харчаваннем  и
куражом Напалеон арганизавау и Литве и Беларуси свае кираване. Увесь  апарат
киравання састаяу з  мясцовых  памешчыкау  и  падчыняуся  фр.  губернатарам.
Выконваючы задачу забеспячэння армии праводзилися массавыя  рэквизии  фуражу
и  харчавання  у  насельництва.  Вяликия  разбурэнни  мели  месца  на  шляху
прадвижэння фр. армии. Але бел. народ з першых жа дзен  падняуся  на  партыз
барацьбу и стау на шлях непадпарадкавання и сваим памешчыкам.  Яны  пакидали
свае дамы, забирали маемасць и цэлыми весками ухадзили у лясы.
      Канчатковы разгром армии Напалеона адбыуся на рацэ  Беразина  у  раене
Барысава и каля вески  Студзенки  пры  пераправе.  На  Беразине  патанула  и
загинула каля 20 тыс. французау. Рэштки армии змагли вырвацца  з  акружэння.
22 листапада быу разбиты апошни арганизаваны  атрад  французау.  У  мястэчку
Смаргонь Напалеон з рэштками войск, у  адзенни  польскага  афицэру,  збег  у
Парыж.  Беларусь  падверглася  жорсткаму  апусташэнню.   Рэзка   скарацилася
колькасць насельництва. Напрыклад, у Минску у 1811 г. было 11 тыс.  жыхароу,
а у 1812 — каля 3,5 тыс.  жыхароу.  Амаль  напалову  скарацилася   пагалоу`е
жывелы, удвая зменьш. пасеуныя  плошчы.  Многия  населеныя  пункты  были  не
тольки разбураны, але и знишчаны. Цяжки стан сялян не хвалявау урад.  феад.-
прыгонницкия адносины засталися.

3.    Апошния дзесяцигодзи 18 ст. пач.  19  ст.  пераарыентацыяй  беларускай
эканомики на расийски рынак. Патрэбы рас. рынку дыктавали пашырэнне  пасевау
збожжавых и тэхничных культур, бульбы. Памешчыки Магилеускай  и  Гродзенскай
губерняу  стали  разводзиць  танкарунных  авечак.  Назирауся  далейшы   рост
мануфактур: канатных, палатняных, суконных, шкляных, скураных.  У  нас  гэта
были  вотчынныя  мануфактуры,  дзе  прымянялася   праца   прыгонных   сялян.
Паступова стала ажыуляцца гаспадарчае жыцце гарадоу и гандаль з  Беларуси  у
Маскву, Петярбург и  инш.  гарады.  Вывозилися  мед,  воск,  лен,  парусина,
сукно, скуры. Пашырыуся вываз на Укр. —  беларуски  лес  выкарыстоували  пры
будауництве Чарнаморскага флотуВяликую долю  вывазу  састауляла  гарэлка.  З
рус. гарадоу на Бел. везли прам. тавары:  тканины,  жалезн.  вырабы,  посуд,
каланияльныя тавары; з Укр. прывозили хлеб, тытунь, жывелу.   Указам  сената
у 1774 г. быу абвешчаны дзяржауны продаж соли. Гандлю спрыяла палаж.  дарог.
На Беларуси, як и у Расии у гэты  перыяд  адбывауся  працэс  разлаж.  феад.-
прыгон. систэмы и праникненне ва усе  сферы  эканомики  капиталист.  формау.
Асабиста гэта было бачна у памешч. гаспадарках. У  сувязи  з  павял.  попыту
на хлеб памешчыки павяличыли сваю запашку. Доля памешчыцких зямель  складала
ад 30% да 50%усих  ворыуных  зямель.  Была  спецыялизацыя  с/г  вытворчасци.
Напрыклад, у Вицебскай губернии  и  поун.  Магилеускай  губерниивырошчвалася
канапля и г. д. Важнейшай культурай стала бульба, яе пасевы узрасли 20 —  25
разоу. Таварны характар набыло винакурэнне и танкаруннае ауцаводства.  Новай
з`явай  было  развицце  агратэхники:  прам.  с/г  машын,   сартавых   сямян,
угнаенняу и г. д. Аднак новыя  з`явы  у  памешч.  гаспадарках  захапляли  не
больш 2% усих гаспадарак. Прыгонная паншчыная праца, низки узровень  тэхники
перавагали.  С/г  марудна  уцягвалася  у  фармираванне   капитал.   адносин.
Развицце  тав./ганд.  адносин  спрыяла  павеличэнню  маемаснай  дэферэнтацыи
сярод сялян. Яны падзялялися на 3 катэгорыи:
 . цяглыя, якия мели зямельныя надзелы;
 . агародники, якия мели тольки прысядзибную зямлю;
 . бабыли  (кушники,  калунники),  якия  працавали  у  заможных  сялян,  або
   адрабатывали за их паншчыну за аплату натурай.
Нягледзячы на захаванне паншчыны капиталистычныя формы усе ж праникали  и  у
сялянскае гаспадарства.