Конспект по истории Беларуси

                           VII БЕЛАРУСЬ У XVII ст.
1.    Антыфеадальная вайна 1648 — 1653. Беларусь ва умовах вайны Расии и  РП
1654 — 1667г.
2.    Выники Пауночнай вайны и феадальных мижусобиц для беларуских зямель.

1.    Галоуная линия унутрыпалитычнага развицця Р. П.  праходзила  на  стыке
зауседнай барацьбы шляхты з каралеускай уладай.  Идэолаги  свецких  феадалау
имкнулися  абаснаваць  тэорыю  шляхецтва   ап   якой   абвяшчалася   Рымскае
паходжанне шляхты. Гэта  праявилася  у  "экзэкутцыйнай  праграме",  па  якой
шляхецкия  колы  патрабавали  ад   коралеускай   улады   звароту   шляхецких
"адабраных" у яе раней правоу.
      Гэтая праграма атрымала  назву  праграмы  выпраулення  Р.  П.  и  была
накиравана на развицце шляхецкай дэмакратыи.
       Пад   идэями   агульнашляхецкай   роунасци   и   свабоды   праходзила
канцэнтраванне улады улады у руках шляхты. Сярод шляхецких правоу были:
1) права маемасци на зямлю;
2) свабода ад падаткау, пошлин, воинских пастояу;
3) права асабистай недатыкальнасци, займаць дзярж. пасады, выбираць караля.
      Апафеозам шляхецких вольнасцей стау прынцып "либерум вета"  (свабоднае
забараняю) яки стау дзейничаць  на  сеймах  з  1652  года.  Дастаткова  было
аднаму з дэпутатау сказаць забараняю и не  магло  быць  прынята  рашэнне  не
тольки па гэтаму пытанню, але и па усей павесцы гэтага дня. Шляхта  Беларуси
вельми актыуна уключылася у палитычную  барацьбу  легка  мяняючы  рэлигийную
прыналежнасць.
      Што датычыць усих  груп  феад.-зап.  сялянства,  то  агульнай  для  их
тэндэнцыяй быу штодзенны рост павиннасцей  и  змяншэння  зямельн.  надзелау.
Так, паншчына павяличылася да 2 дзен з 1/4 частки вытоки у тыдзень.
      Пэуныя змяньшэнни адбылися  и  у  статусе  гарадоу.  Аутаномия  дзярж.
гарадоу была падарвана тым, што сеймавыя пастановы абавязвали  администрацыю
даваць даваць праваздачу аб сваих даходах старастам.
       У  прыватна-уласных  гарадах  улада  феадала  стала  шырэй.   Эканам.
становишча горада падрывалася канкурэнцыяй таварау, вырабляемых на  весцы  и
феадальных фальварках.
      Адсутничали некаторыя мытныя пошлины, узрасла колькасць юрыдык.
      Уся шляхецкая Р. П. уступила у перыяд глыбокага эканамичнага  заняпаду
и палитычнага крызиса.
      Усе гэта вылилася у антыфеадальныя выступленни   сялянства,  прымаушыя
формы  нац.-рэлигийнга   рухуУнутраныя   мижусобицы   дампаунялися   шэрагам
бесперапынных разбуральных войн у знешней палитыцы.
      Мясцовая антыфеадальная барацьба бел. пачынаецца з канца 16ст.  и  усе
часцей зливаецца з барацьбой украинскага народу.
      Адным з самых значных паустанняу гэтага часу было паустанне   Севярына
 Наливайки 1595 г. Пасаушыся на Падолли и Валыни  гэты  рух  перакинууся  на
поудзень  Беларуси.  Пасля  яго  падаулення  яшчэ  доуги  час   працягвалася
з`яуленне на гэтых тэрыторыях казацких атрадау.  У  1606  —  1610  гг.  было
дастаткова магутнае выступленне магилеуских  гаражан  на  чале  са  Стахорам
Митковичам.
      У 1632 — 1634 гг на землях ВКЛ Царом Микаилам была развязана  вайна  з
Р. П. за зварот Смаленска,  Чарнигаускай  и  инш.  зямель  адабраных  Р.  П.
раней.
      Але самым цяжким па выниках для Беларуси были падзеи  сяр.  17  ст.  У
1648г. на  Украине  пачалося  магутнае  народнае  паустанне  на  чале  з  Б.
Хмяльницким. У битве пры Жоутых водах и Карсуни ен разбиу польския войски.
      Летам 1648 г. пачалися хваляванни сельскага и гарадскога  насельництва
Беларуси. На поудзень Беларуси прыходзяць атрады  укр.  казакоу  на  чале  з
Галавацким, Небабай, Гаркушай.
      Паустанне на Беларуси не адрознивалася  вяликай  арганизацыяй.  Сяляне
вырашали свае лакальныя пытанни и высвятляли адносины са  сваими  феадалами.
Але размах выступлення быу дастаткова шыроки.
      Паказальным было паустанне у верасни 1648г. у Пинску,  для  падаулення
якога  спатрэбиуся  атрад  шляхцицау  пад  камандваннем  князя  Мирскага   и
замежнае войска. Паустанцы были жорстка пакараны. Больш 3тыс.  было  забита,
але супрациуленне працягвалася у иншых гарадах.
      Выступленне сялян и гаржан у Белар. супраць  феад.,  шляхты  и  катал.
царквы разам з атрадами Хмяльницкага працягвалися да 1653  года.  Хмяльницки
личыу рэальным у вынику перамоги уз`яднананне поудня Бел. з Украинай.
      У вайне Укр.  и  Польшчы  апошняя  выйшла  вышла  пераможцай.  Рашэнем
земскага сабору и перыяслаускай рады Укр. пераходзила  у  руск.  падданства,
захоуваючы  сваю  аутаномию.  Пры  гэтым  рус.  цар  аутаматычна  станавиуся
прациуникам Р. П.
      Па плану рус. камандвання асноуныя ваенныя дзеянни были разгорнуты  на
тэрыторыи Литвы и Беларуси. У 1694 — 1657 гг. вялася рус.-польск.  вайна  за
беларускую тэрыторыю, таму сучасныя гисторыки часта называюць  яе  рус.-бел.
вайной.
      Аслабленая Р. П. не змагла  аказаць  супрациулення,  таму  за  лета  и
восень 1654г. рус. войски заняли Смаленск, Полацк, Вицебск, Магилеу и г.  д.
И пакольки гэтыя гарады без бою не здавалися,  яны  были  вельми  разбураны.
Вяликия страты панесли унияцкия и каталицкия касцелы,  манастыры.  Далучэнне
да Расии ничога незмянила у становишчы народных мас.  Феадалы  абвяшчали  аб
пераходзе у падданства Расии и царская администрацыя захавали  их  уладанни,
правы и прывелегии.
      Сяляне  были  пазбаулены  правоу  и  падвяргалися  гвалту.  Верагодна,
тольки  гараджане  атрымали  больш  свабоды  ад  феадалау.   Вельми   варожа
адносилася царская администрацыя да унияцкай царквы.
      Авалодванне  рус.  войсками  Укр.,  Белар.  и  часткай  Литвывыкликала
занепакоенасць у зах.  Еур.  краинах  баяушыхся  далейшага  узмацнення  рус.
дзяржавы, т.к. выхад Расии на Зах. Дзвину адчыняу ёй  шлях  да  Балт.  мора,
дзе у гэты час имкнулася устанавиць панаванне Швецыя. Летам 1655 г.  Карл  Х
выкарыстаушы слабину Р. П. выступае супраць яе. За  некальки  месяцау  шведы
акупиравали значную частку Польшчы  ,  поунач  Литвы,  бел.  гарады  Друю  и
Дрысу.
      Польски кароль Ян  Казимир  збег  у  Силезию,  Карл  Х  абвясциу  сябе
польским каралем. На бок Швецыи перайшли асобныя  литоус.  магнаты,  ад  имя
яких Радзивил и Корвин-Гансеуски у жниуни 1655  года  падписали  дагавор  аб
пераходзе ВКЛ пад пратэктарат Швецыи.
      Апасаючыся узмацнення Швецыи рус. урад пайшоу на перамир`е з  Польшай.
Абедзве дзяржавы абязалися выступиць на барацьбу са Швецыяй.
      Рус.-швец. вайна пачалася у 1656 г. и працягвалася  да  1661  г.  кали
быу падписаны Кардзицки мир, згодна якому Расия адказвалася  ад  набыццяу  у
Прыбалтыцы.
      Пайсци на гэта Расия была вымушана, так як новы гетман  укр.  Выгоуски
з часткаю казацкага  войску  перайшоу  на  бок  Польшчы  и  Р.  П.  парушыла
перамир`е.
      Ваен. дзеянни зноу ахапили Бел. и Укр.  1659  г.  склауся  неудала  да
Р.П. але паслязаключэння памиж Р.П. и  Швецыяй  Алиускага  миру  на  працягу
1660 — 1662 гг. поспех спарарожничау Польшчы.
      Рус. пакинули Брэст, Гродна, Вильна,  Барысау,  Магилеу.  Дарэчы  и  у
бел. землях быу рух за зварот у склад Р.П.  Напрыклад  у  1661  г.  паустала
шляхта и гарадск. вярхушка Магилева, якая у адну  ноч  перабила  5тыс.  рус.
гарнизон.
      Пасля 1662г.  ваен.  дзеянни  памиж  Расияй  и  Р.П.  прыняли  зацяжны
характ., знясильваючы абодва баки. У студзени  1667  г.  памиж  гэтыми  2-мя
дзяржавами было заключана Андрусаускае перамир`е на 13 з паловай  гадоу.  Па
яго умовах за Рас. замацоувалася  Смаленская,  Чарнигава-Северская  земли  и
левабяр. Укр. На правым беразе Дняпра "на вечныя часы"  да  Расии  адыходзиу
Киеу. Бел. и правабяр. Укр. заставалися у складзе Р. П.
      Перыяд з сяр. 17 ст. можна назваць  патопам  для  Белар.  Па  падликах
вучоных загинула 52% насельництва, прычым на усх. Бел. кожныя 80 са 100.  Не
засталася ни воднага горада, вески, якия б ни  были  спустошаны,  спалены  и
разрабаваны. Напрыклад, у Брэсце было 1500 двароу засталося 869,  у  Полацку
1502 — 102, у Вицебску 982 — 56.
      Такая ж карцина назиралася и у веске. Вельми дорага абышлися народу  и
шляхецк.  гонар,  и  царскае  жаданне  зямельных  далучэнняу,   и   казацкая
вольнасць, адсутнасць талерантнасци. У вынику кан. 16  —  17ст.  —  адзин  з
самых цяжких перыядау у нашай гисторыи:
      — раз`яднанне грамадства;
      — перарыу уласнай культурнай традыцыи;
      — пачатак рэлигийнай нецярпимасци з атрыбутами инквизицыи у  адносинах
да прагрэсиуных думау и людзей;
      — падрыу эканамичных сил;
      — физ. знишчэнне генафонду.
      Аднак нават у гэтых  умовах  не  перарывалася  навуковая,  культурная,
грамацка-палит. и сац.-прававая прагр. думка. яна  прадстаулена  именами  С.
Буднага, Сматрыцкага, С. Полацкага, Лышчынскага, Филиповичаи инш.
2.    Да пачатку 17ст. Расия заняла становишча адной з Вялик.  краин  свету.
Имкнучыся канчаткова узмацниць гэтае станавишча,  яна  уступае  у  вайну  са
Швецыяй, якая валодала усим пабяр. Балтыи. Польския магнаты,  якия  парывали
вярнуць тэрыторыю Ливонии, выступили у гэтай барацьбе на баку  Расии.  Тэатр
ваен. дзеянн. у Паун.  вайне  1700  —  1721  гг.  стали  тэрыторыи  Эстонии,
Латвии, Литвы, Польшы, Укр. и Бел.
      Вайна пачалася дрэнна для Расии. Шведы у 1700 г.  разграмили  саюзницу
Расии — Данию, пад Рыгай нанесли паражэнне вайскам Р.П. а затым  пад  Нарвай
перамагли рус. войски. Упэунены у  тым,  што  Расия  не  здольна  працягваць
вайну, швецк. кароль Карл XII кинуу свае силы у Р.П. И  хаця  яна  не  магла
аказаць  кольки-небудзь  сур`езнага  супрациулення,  ваенныя   дзеянни   тут
зацягнулися на пяць гадоу. Першае з`яуленне шведау на  Беларуси  адбылося  у
1702 г., кали, рухаючы у Польшчу шведы разграбавали Гродна. Найбольш  значн.
битвай на  Бел.  была  битва  пры  Лясной  у1708  г.  Для  бел  Паун.  вайна
скончылася у 1715г.
      Сяляне и гараджане непрымали прамога удзелу у ваен. дзеяннях, але,  як
и усялякая вайна, Пауночная суправаджалася эпидэмияй,  голадам,  падрывам  и
частковым знишч. вытворчых сил, экан. патэнцыялу. Забяспяч.  абедзвюх  армий
у асноуным праводзилася за кошт мясц. насельництва  рэквизицыи  праводзилася
Шведами.
      Па загаду Петра 1 бел. сяляне  будавали  на  тэрыт.  прыляг.  да  зах.
межау Расии шэраг вежау и ахоуваць их ад ворагау. Мясц. сяляне павинны  были
пастауляць рус. армии фураж.
      Выникам Паун. вайны для Бел.  стала  скарачэнне  насельництва  на  1/3
частку, становишча пагаршалася унутрыпалит.  барацьбой  у  ВКЛ  за  вярхоун.
уладу,  прыняушую  форму  мижусобнай  вайны  у  першай  палове  80-х   гадоу
узвысилися Сапеги, якия стали у апазиц.  каралю,  имкнучыся  стаць  на  чале
самастойнай Бел.-Лит.  дзяржавы.  Большасць  шляхты,  незадаволенная  гэтым,
аб`ядноувалася у канфедырацыю на чале якой  стали  Агинския  и  Вишнявецкия.
Конфликт набыу характар грамадз. вайны. У листападзе  1700  г.  недалека  ад
Вильна адбылася битва памиж войсками Сапег и шляхты. Сапеги были  разбиты  у
сваей мижусобнай барацьбе.