Конспект по истории Беларуси

БЕЛАРУСЬ У XVIII ст.
1.    Сацыяльна-эканамичнае развицце и антыфеадальныя выступленни у 18 ст.
2.    Крызис Р. П. и тры падзелы яе тэрыторыи. Уключэнне  Беларуси  у  склад
Расийскай Имперыи.

1.    Да сяр. 18 ст. эканам. жыцце Р. П. было разбурана  и  дэзарганизавана.
З 68 г. жыцця гэтай дзяржавы (1648 — 1716 гг.) 65  прыходзилася  на  ваенныя
гады. Для вядзення войнау урад Р. П. вымушаны быу браць пазыки  у  магнатау.
Не маючы сродкау их вярнуць урад раздавау дзяржауныя земли. У вынику у  Бел.
утварылися буйныя латыфундыи Агинских, Сапег, Радзивилау. Т. ч.  узмацнялася
маемасць феадалау, якия  у  хуткем  часе  перайшли  и  да  захопу  гарадских
зямель,  пераутварыли  гараджан  у  сваих  падданых.  Расшырэнне  феадальных
юрыдык наносила вялики урон гарадской гаспадарцы, вяло да паслаблення  улады
магистрата. Сейм 1766 г. прызнау Магдэбурскае права тольки  за  11  гарадами
ВКЛ. Акрамя гэтага юрыдыки  перашкаджали  саслоунай  кансалидацыи  гараджан.
Шляхта   карыставшаяся   бяспошлинным   продажам   и   пакупкай   выигравала
канкурэнцыю з гарадскими купцами. У вынику большасць гарадских  гандляроу  и
рамесникау збяднялася  и  пераходзила  да  с./г.  заняткау.  Назиралася  так
званая аграрызацыя горада. У таких умовах пачалося  аднауленне  гаспадарчага
жыцця Беларуси. Зразумела, што пакольки захоувалися  прывилегии  магнатау  и
шляхты, то аднауленне вымушана было абапирацца  на  на  старыя  прыгонницкия
спосабы вытворчасци, якия захоували  прыгонных  сялян.  Суседния  з   Р.  П.
краины  ишли  уперад,  фармиравали  буржуазию,  развивали  прамысловасць   и
гандаль, будавали вяликия гарады. Пад уплывам знешне эканамичных  сувязей  з
ими и зуликам эканамичных патрабаванняу асобныя феадалы ВКЛ  станавилися  на
шлях перабудовы гаспадарки. Напрыклад Краптович у  сваих  землях  ликвидавау
паншчыну и замяниу чынжам. Прыгонныя сяляне падзялялися  на  две  катэгорыи:
атрымаушых дзесяць маргау зямли и плациушых арэнду и агародникау  не  меушых
зямли  и абавязаных наймацца на работу у фальварак за пэуную плату.
       У  18  ст.  у  шэрагу  буйных  феадальных  маенткау  стали  стварацца
прадпрыемствы  па  пераапрацоуке  с/г   прадуктау:   винакурни,   пиваварни,
майстэрни па выпрацоуке сукна, палатна, мэбли, керамичных вырабау  и  г.  д.
Вазникаюць вошчынныя мануфактуры. У18  ст.  на  Ьел.  было  звыш  50  мануф.
подобнага тыпу. Яны, як  правила  абслугоувалися  прыгонными  сялянами.  Але
прысутничала и наемная праца. Развицце гандлевай вытворчасци,  аплата  труда
сведчыла  аб  начаушымся  працэсе  зараджэння  новых  адносин.  Им   спрыяли
рэформы: з 1764 г. была уведзена  "генеральная  мытная  пошлина"  абкладанню
якой падвяргалися не тольки тавары гарадских купцоу але  и  шляхты,  караля,
духавенства. Узмацненню эканамичных сувязяу спрыяла  паштовая  рэформа  1764
года. А таксама устанауленне  у  1766  г.  эталонных  мер  и  вагау  и  г.д.
Развицце унутранага и знешнега  гандля  штурхала  да  паляпшэння  сухапутных
шляхоу и ачыстку судаходных рэкау. У др. пал.  18  ст.было  пабудавана  дзве
дароги Пинска-Слонимская и Пинска-Валынская,  у  1767  г.  виленски  ваявода
Агински пачау будауництва канала з`яднаушая Неман з Дняпром. У  1784  г.  па
им прайшло 1-е судна. У 1781 —   84  гг.  быу  пабуд.  2-й  канал  з`яднаушы
Прыпяць з Зах. Бугам.
      Рост вытворчасци у с/г, развицце знеш. и унутр. гандлю  добра  уплывау
на рост гарадоу. У 1789 — 92 гг. у ВКЛ была  адносная  перавага  вываза  над
увозам тавара (у аснове с/г таварау). Але аднауленне эканомики вялось усе  ж
марудна, сапраудныя пераутварэнни незакранали  асноу  феадализму,  а  тольки
прыстасавали памешч. гаспадарки да новых адносин ва умовах росту  попыту  на
зерне магнаты пашырали асобную запашку за кошт сял. зямли.  У  др.  пал.  18
ст. сялян. частка была не болей 1/2 — 1/4 валоки. Паншчына складала  4  —  6
дня у тыдзень. Ускладняуся стан сялян  так  жа  и  тым,  што  практыкавалася
здача фальваркау магнатау у  арэнду.  Арэндатары  яшчэ  больш  запрыгнечвали
сялян.
      Не здымалася  и  нац.  -  рэлиг.  пытанне.  Магнаты  и  шляхта  Р.  П.
имкнулися узмацняць каталицызм.  Варшауски  сейм  1764  г.  прыняли  рашэнне
караць смерцю тых, хто адойдзе ад каталицызму. Такия адносины  не  магли  не
выкликаць паустання. Найбольш значнае паустанне было у Крычауским  старастве
1740 — 44 гг. Прычынай яго было жорсткае эксплуатацыя  сялян  з  боку  мясц.
арандатарау. Належыла стараства Иераниму Радзивилу. Вясной 1740 г.  пачалося
паустаннеуу старастве пад кирауництвам Василя Вашчылы. Ен быу  войтам  вески
Селишчы. Яго саратниками были Карпач, Вецер, Трус и инш. Паустанцы  перабили
паноу, арандатарау, знишчыли даугавыя дакументы. Паустанне  стала  пашырацца
и перакинулася на земли  кн.  Сапеги  и  Агинскага.  Вашчыла  абвясциу  сябе
унукам  Хмяльницкага.  4  гады  пратрымалися  паустанцы.  У  студзени   1744
паустанне было задушана, паустанцы вельми  жорстка  пакарана  (их  вешали  и
саджали на кол).
      Вашчыла збег на Укр., дзе и помер.  У  гэты  перыяд  сялянски  рух  на
Белар. знаходзиуся и пад уплывам казацк. руху Укр. У 1768 г.  беларусы  были
уцягнуты у паустанне на правабярэжнай Укр. на чале з  Жэлезняком  и  Гонтам,
атр. наз. "Калииушчына".
      Т. ч. працэс наладжвання эканамичных сувязяу, аднаулене  эканомики  на
аснове старых унешнеэканамичных рычагоу, прамогапрамога насилля над  массами
працоуных суправаджалися сацыяльными канфликтами,  яшчэ  больш  аслабляушыми
дзяржаву.

2.    У др. пал. 18 ст. унутр. слабина Р.  П.  стала  видавочная.  Назирауся
практычна ппаралич цэнтральнай улады. Кали 1582 — 1762 гг.  40%  паседжанняу
сейма было сорвана из-за "либерум вета", то далей  увогуле  рэдка  яки  сейм
быу выниковым. У вынику паслаблення цэнтральнай улады расце  роля  павятовых
и  ваяводских  сеймикау  у  рассматрэнни  финансовых  и  ваенных   пытанняу.
Палитычная  слабина  стала  прычынай  ваеннай  слабасци  Р.  П.   Рэгулярнае
дзяржаунае войска складалася са шляхецкай конницы и  пяхоты,  але  им  часта
невыплачвали грошы, у  адказ  войски  рабавали  насельництва.  Р.  П.  стала
губляць самастойнасць палит. курса. Усе  большым  становилася  умяшательства
суседзяу ва унутраныя справы Р. П.
      Але шляхта працягвала личыць палит. лад Р. П. найвяликшым  дасягненнем
и  не  хацела  паступицца  не  адной  з  "заложаных"  шляхецких  вольнасцей.
Безумоуна у краине были силы якия разумели  неабходнасць  палит.  и  эканам.
рэформ. У вынику намаганняу прагрэсиуных колау были прыняты рэформы  1764  —
66 г. и Кансцитуцыя 3 мая 1791 г. Абапираючыся на сяр.  шляхту  Чартарыйским
у  1764  г.  паспрабавали  правесци  меры  па  умацн.  цэнтр.  улады.   Было
абмежавана выкарыстоуване "либерум вета". Дэпутаты  сейма  не  павинны  были
прытрымливацца  парадкау  мясц.  сеймикау.  И  хаця  гэта  были  абмежаваныя
спробы,  але  и  яны  не  были  падтрыманы.  3  мая  1791  г.  сейм   прыняу
Канстытуцыю, якая фармальна ликвидавала   аутаномию  и  рэштки  дзяржаунасци
ВКЛ и утварала унитарную дзяржаву. Войска павинна складаць не  боьш  чым  15
тыс.  чалавек.  Канстытуцыя  захавала   правы   и   прывелеи   шляхты,   але
паспрабавала зблизиць их з правами мяшчан.
       Сродкам  для  гэтага  быу  дазвол  гандляваць,  а  мяшчанам  набываць
зямельную маемасць, займаць гражданския и ваенныя  пасады.  Прыгоннае  права
не было  скасавана.  Усе  рашэнни  сейма  павинны  были  прымацца  большасцю
галасоу. "Либерум вета" скасоувауся.  И  хаця  Канстытуцыя  мела  абмежаваны
характар, але спрыяла знишчэнню феадальнай  анархии.  Стваралися  умовы  для
развицця  капитализму.  Але   нават   такия   абмежаваныя   меры   выкликали
супрациуленне шляхтыСуседния краины: Прусия, Аустрыя, Расия таксама не  были
зацикаулены у аздарауленни Р. П. У вынику была разыграна нац.-рэлиг.  карта.
Карыстаючыся аховы праваслауя у Р. П. Расия и  Прусия  выдвинули  дэсидэнтау
(правасл. з катол.) Сейм 1764 г. адхилиу гэты праект. У  адказ  Расия  увела
вайска у Беларусь. Пры падтрымцы рус. пасла  Рапнина  дыседэнты  утварыли  у
1767 г. у Таруни пратэстацыю и у Слуцку канфедэрацыю.
       Гэтую  канфедэрацыю  узяла  пад  сваю  апеку  Катярына   IIУ   Радаме
утварылася  канфедэрацыя  катал.  шляхтысхильнай  да  саюзу  з  Расияй.   На
дапамогу канфедэратам прыбыла 40 тыс. рус. армия. У вынику у  1768  г.  были
ураунаваны  у  правах  католики  и  праваслауныя.   Прациуники   ураунавання
стварыли канфедэрацыю на чале з Юзэфам Пулацким  у  Бары  (Укр.).  "Барския"
канфедэраты имкнулися да поунай незалежнасци и цэласнасци Р. П. У  кастрычн.
1768 г. руск. войски разбили канфедэратау — першы падзел Р. П. (1772  г.)  У
вынику якога да Расия, Аустрыя, Прусия падзялили Р. П. Да Расии адышла  усх.
Белар.
      Други падзел адбыуся у 1793 г. у вынику якога да  Рас.  адышла  цэнтр.
Белар. Выратаваць Р. П. мог тольки цуд. Таким крокам магло  стаць  паустанне
Т. Касцюшки пасля яго паражэння у 1795 г.  адбыуся  трэци  падзел  Р.  П.  У
вынику якога зап. Бел. адышла да Расии.