Конспект по истории Беларуси

                    VI БЕЛАРУСЬ У СКЛАДЗЕ РЭЧЫ ПАСПАЛИТАЙ
                             (II палова XVI ст.)
1. Люблинская уния 1569. Вытоки и змест.
2.
3. Рэлигийна-царкоуная Берастейская уния 1596 г. Сутнасць унияцтва.

1.    Пачынаючы з  Крэйскай  унии,  ВКЛ  и  карона  зближалися  у  накирунку
падабенства форм дзяржаунасци и з`ядноувалися на узроуни сацыяльных  вярхоу.
Але и княства и карона захоували культ. и палит.  адасобленнасць  и  магнаты
были супраць дзяржаунага злицця.
      У сяр. 16 ст. слажылася новая ситуацыя, адзначаная наступным:
      1) актывизавалися унияцкия настрои з боку польскай шляхты, якой  стала
цесна у межах кароны и з боку польскага каталичнага касцела,  якому  Ватыкан
адводзиу галоуную ролю у экпансии на усход.
      2) абвастрылися супярэчнасци унутры ВКЛ памиж шляхтай,  якая  не  мела
рэальнай палитычнай улады и магнатами,  якия  атрымали  манаполию  у  палит.
жыцци княства.
      У 60-я гады гэтае супрацьстаянне вылилася у  адкрытую  канфрантацыю  и
шляхта сабраушы свой сойм пад Вицебскам  прыняла  рашэнне  и  звярнулася  да
польскага караля (Жыгимонд II Аугуст)  з  просьбай  аб  стварэнни  агульнага
сейма, каб мець аднолькавыя правы у прыняции рашэнняу.
      3) не абачлива уцягнуушыся у Ливонскую вайну княства  цярпела  ваенныя
паражэнни и зямельныя страты. У 1563 г.  маскоуския  войски  узяли  Вицебск,
наблизилися да Полацка. Шукаючы падтрымку княства звярнулася  да  Польшчы  и
пытанне аб новым афармленни двухбаковага  саюза  саюза  было  пастаулена  на
абмеркаванне польскага сейма.
      Ен адкрыуся у Люблине 10 студзеня 1569 г.  Паслы  княства  мели  намер
адстаяаць палитычную аутаномию и захаваць уласны сойм з правам  абмеркавання
кандыдатуры караля. Польски бок, яки меу далекия намеры поунай  инкарпарацыи
Литоуских зямель, выстауляу патрабаванни адваротнага парадку  и  у  сакавику
1569 г. паслы княства пакинули Люблин.
      Пад уплывам польских феадалау кароль  сваим  указам  замацоувае  земли
Падляшша, Валыни, Киеушчыны и Падал`я  за  Польским  каралеуствам.  У  таких
умовах паслы ад княства вярнулися на сойм и 1 липеня 1569 г. была  падписана
уния аб утварэнни Рэчы Паспалитай.
      Межы памиж 2 краинами  касавалися,  ликвидавалися  мытныя  пошлины  на
тавары, грамадзяне кожнай з 2-ух палоу мели  права набываць  нерухомасць  на
усей тэрыторыи. Утварауся адзины  двухпалатны  сойм,  яки  выбирау  адзинага
гаспадара — караля и  князя  адначасова.  Але  княства  и  карона  захоували
адасобленыя  урады,  войски,  грошы,  дзяржауныя  пасады,  пячатки,  систэму
судаводства и нормы права. Гэта была федэрацыя.
      Польски  бок  валодау  унутрыпалитычнай  иницыятывай,  таму  фактычнай
роунасци не атрымалася. Са 180 паслоу сойма, 46 — з ВКЛ. Польски бок  забрау
права  знешне-палит.  ф-цый  и  не  распаусюдзиу  на  шляхту  княства  права
кантролю за органами дзяржаунага кираваня.
      Магнаты княства аказалися  пад  пагрозай  страты  сваёй  манаполии  на
уладу, а  шляхта  княства  аказалася  пад  пагрозай  выцискання  яе  шляхтай
польскага боку.
      Да таго ж феадалы ВКЛ не мели права гаспадарання на  землях  адарваных
Польшчай у 1569 г. Таму  першыя  дзесяцигодзи  пасля  Люблинскай  унии  были
адзначаны  актыунай  барацьбой  княства  за  умацаванне   сваей   палитычнай
аутаномии и гэтую барацьбу узначалили магнаты.
      У ВКЛ  дэманстратыуна  збирауся  сойм.  Магнаты  спрабавали  разыграць
рэлигийную карту.
      Важны выник — прыняцце у 1588  III  статута  ВКЛ.  У  гэтым  дакуменце
тэкст унии ужо не прыводзиуся и были зафиксаваны вельми важныя палажэнни  аб
тым, што паляки не  маюць  права  набываць  зямельную  уласнасць  и  займаць
дзяржауныя пасады у ВКЛ.
      Т. ч., магнаты абаранили  свае  палит.  становишча  и  барацьба  стала
пациху зацихаць,  хаця  яшчэ  у  сяр.  17ст.  княства  спрабавала  разарваць
Люблинскую унию и перайсци пад пратэктарат Магдэбурга, затым Швецыи.  И  усе
ж назиралися интэграцыйныя працэсы зближэння, па-кольки польски бок ишоу  на
уступки, распаусюджвау шляхецкия вольнасци у ВКЛ, дау дазвол на  правядзенне
у ВКЛ соймау, распаусюдзиу на шляхту княства права кантролю  за  дзяржауными
установами. Па меры аслаблення вяликакняскага змагання  за  самастойнасць  и
зближэння сац. вярхоу у  адзиную  супольную  агульнасць  стваралися  шырокия
магчымасци для паланизацыи бел. краю, дэнацыялизацыи форм бел. культуры.
2.        Да     сяр.     16ст.      на      бел.      землях      практычна


                                                        сфера  уплыва   яких
прыблизна супадала з дзяленнем зямель на зах. и усх. У 16ст. у  Зах.  Еуропе
пачауся шыроки грамацка-палит. рух, яки па зместу быу  антыфеадальны,  а  па
форме стау рухам за рэформы у каталицкай царкве.
      Асноуным пастулатам идыелагау рэфармацыи (М. Лютэр, Ж.  Кальвин)  было
веравучэнне  аб  индывидуальнай  адказнасци  чалавека  перад  Богам   и   аб
апрауданни адной тольки верай. Аб`яулялися непатрэбными и  нават  грахоуными
царкоуная уласнасць, багацце  царквы,  пышны  культ,  адмаулялася  царкоуная
терархия,  таму  у  ходзе  рэфармацыи  адбывалася   секулярызацыя   (пераход
маемасци и зямель да  дзяржавы  и  феадалау).  Царква  адрывалася  ад  Рыма.
Набывала нацыянальны характар и пачынала больш  адпавядаць  патрэбам  новага
грамацкага ладу (буржуазнага). Гэта быу други  Вялики  Раскол  хрысциянства,
адзначаны з`яуленнем пратэсттанскай царквы.
      Шэраг прычын, у их лику развицце  бел.  горада,  распаусюджванне  идэй
гуманизма,  сац.-палит.  рух  за  аднауленне  дзяржаунасци,  стварали  глебу
успрымання идэй рэфармацыи абшчыны и першую з их заснавау у  Вильни  Микалай
Радзивил Чорны. Магнаты княства ухапилися за рэфармацыю па 2-ух прычынах:
      1) эканамичная (папауненне сваей уласнасци за царкоуны кошт).
      2) палитычная, прадыктованая жаданнем  паслабиць  каталицызм  поьскога
боку и, т. ч., у цэлым пазицыи Польшчы.
      Часткова рэфармацыю  падтрымали  гарадския  низы,  але  асноуеая  маса
засталася да яе абыякавай. Пашыраными плынями рэфармацыи стали кальвинизм  и
антытрынитарызм, на умераным крыле  якога  —  С.  Будны.  Антытрынитарызм  —
радыкальнае веравучэнне, скiраванае супраць веыдальных парадкау.
      У адрозненне ад Еуропы, дзе рэфармацыя вылилася у рэвалюцыi  и  войны,
на тэрыторым ВКЛ яна абмежавалася культурна  -асветницкими  формами  и  была
звязана  з  пашырэннем  книгадрукавання,,  спробай  усталявацьсистэму  новай
адукацыи, з распаусюджванем навуковых ведау и новых фил. идэй.
      Для барацьбы з рэфармацыяй у Р. П. быу запрошаны  ордэн  иезуитау.  Ен
узначалиу  контррэфармацыенныя  силы.  На  чале  иезуитау   быу   таленавиты
прамоуца  Петр  Скарга.  Увогуле  иезуиты  дзейничали  пад  лозунгам   "мэта
апраудвае сродки" и у арсенале барацьбы были розныя метады.
      Ордэн иезуитау увабрау  у  сябе  выдатных  выкладчыкау,  якия  хоць  и
вучыли па старай багаслоускай систэме систэме, але на латыни и бясплатна.  И
адразу ж з`явиушыся у княстве, иезуиты  адкрыли  шырокую  сеткукалегиумау  и
акадэмий.
      З дзейнасцю иезуитау  у  гист.  Беларусизвязана  старонка  станаулення
барочнай архитэктуры, развицце школьнага тэатра, дзейнасць аптэк.
      У 70-я гг. 17 ст. акрэслилися рысы пратэстанскай царквы  на  Беларуси.
Але кат. и прав. царква усе ж захавали свае пазицыи.
3.    Асноунай мэтай иезуитау у  ВКЛ  з`яулялася  пашырэнне  каталицызма  за
кошт праваслау`я. Але пакольки праваслау`ем были  у  асноуным  сац.  низы  и
дайсци да их праз адукацыю было немагчыма. Адзиным рашэннем и  шляхам  магли
стаць перамены у праваслаунай царкве, яе  зближэнне  з  катал.  Так  узникла
идэя саюза памиж катал. и правасл., яки  сам  па  сябе  ничога  дрэннага  не
несла.
      У гист. хрысц. пасля яго расколу были спробы яго пераадалення и  перад
тварам мусульман пагрозы нават была заключана Фларэнцийская уния 1439  года.
У выпадку з ВКЛ уния  планавалася  як  справа  рэлигийная,  якая  датычылася
цэрквау  Беларуси  и  Украины.  Пры  гэтым   уния   мела   яуна   акрэсленую
антымаскоускую  скираванасць.  Распрацованы  праек  унии   абмяркоувауся   з
вярхами праваслаунай царквы и часка  з  их  у  тым  лику  митрапалит  Микаил
Рагаза уплывовыя епискапы Тарлецки, Балабан, Пацей, пагадзилися на гэта.
      Частка праваслауных святароу  падтрымала  унию,  як  сродак  захавання
свойго эканамичнага  и  палитычнагауплыву  ва  умовах  нациску  каталицызму.
Частка з их бачыла  у  унии  сродак  пераарыентацыи   з  усходневизантыйскай
традыцыи на заходн. Шэраг буйных феадалау личыли,  што  так  можна  стварыць
нац. бел. царкву, а кароль Р. П. бачыу у унии сродак зближэння грамадства  у
рамках  Р.  П.   и  сродак  абмежавання  ад  маскоуских  уплывах  на  частку
грамадства.
       Пасля  канчатковага  абмеркавання  1595  паличыли,  што  унию   можна
заключаць, для чаго  у  Брэсце  быу  скликаны  рэлигийны  царкоуны  сабор  з
удзелам  буйных  магнатау   и  вядомых   заможных   гаражан.   Але   настрои
антыунияцкия, барацьба   праваслауных  брацтвау  супраць  унии,  супраць  яе
простых верникау, сяр. духавенства у разлик узята не было. И сабор адразу  ж
раскалоуся на 2 частки.
      Унию падписали па загаду караля и пад пагрозами ваен. силы.  Згодна  з
унияй  у  праваслаунай  царквы  захоувалися  мова   багаслужэння,   юлиански
каляндар,  форма  абраднасци,  але  яна  пераходзила  у  падначалянне   Папы
Рымскага и часткова прызнавала кат. дагматы.
      Задача  была  стварыць  на  базе  правасл.  наближаную  да  каталицтва
царкву. Але пакольки  уния  навязана  силай,  яна  выкликала  супрациуленни,
паустанни и стала расколам праваслаунай царквы  на  рускую  и  унияцкую.  Яе
гисторыя  (унии)  цягнулася  да  40-х  гг.  19ст.  и  была   адзначана,   як
кравапралитными войнами так и  перыядам  массавага  прытоку  насельництва  у
гэтую царкву. Але яна так и не стала нацыянальнай.